ÇEVRE VE ŞEHİR
Çevre: dünya üzerinde yaşamını sürdüren canlılarının hayatları boyunca ilişkilerini sürdürdüğü dış ortamdır. Diğer bir deyişle Ekosistem olarak tanımlanabilir.
Çeşitli kaynaklardan çıkan katı, sıvı ve gaz halindeki kirletici maddelerin hava, su ve toprakta yüksek oranda birikmesi çevre kirliliğinin oluşmasına neden olmaktadır. Doğal kaynaklar hızla tükenirken, üretim ve tüketimden kaynaklı atıkların önlemler alınmadan doğaya atılması Çevre Kirliliğinin oluşmasına ortam sağlamaktadır. Çevre kirliliğinin en önemli nedenleri arasında; hızlı nüfus artışı, plansız kentleşme, plansız endüstrileşme ve doğal kaynakların ölçüsüz kullanılması bulunmaktadır.
Son yıllarda teknoloji ve sanayinin hızla gelişmesi, çevre sorunlarının da artmasına sebep olmuştur. Artan nüfusla birlikte devreye giren altyapılar, faaliyete geçtikleri günde bile yetersiz kalmaktadır. Bu plansız endüstrileşme ve sağlıksız kentleşme, nükleer denemeler, bölgesel savaşlar, verimi artırmak amacıyla tarımda kimyasal maddelerin bilinçsizce kullanılmasıyla birlikte, gerekli çevresel önlemler alınmadan ve arıtma tesisleri kurulmadan, geri dönüşüm alanları hazırlanmadan yoğun üretime geçen sanayi tesisleri veya sanayi bölgeleri çevre kirliliğini tehlikeli boyutlara çıkarmıştır. Yapılan araştırmalar Dünyadaki mevcut çevre kirliliğinin % 50 ‘sinin, son 35 yılda meydana geldiğini ortaya koymaktadır.
İnsanların, sanayinin ve kentlerin ihtiyacı olan ham madde doğadan karşılanmaktadır. Bu ham madde ihtiyacının giderilmesi aşamasında doğa hızla tahrip edilerek çevreye zarar verilmektedir. Özellikle enerji alanında ihtiyacı karşılamak için yapılan çalışmalara bağlı olarak sayıları artan nükleer enerji santralleri, nükleer silah üreten fabrikalar, radyoaktif madde artıkları kirlenmenin başlıca kaynakları durumundadır. Radyoaktif atıklar, yaymış oldukları elektronla hava, su, toprak ve bitkilere zarar verir. Radyoaktif maddeye sahip (radyasyonlu) hayvansal ürünler (et, balık, süt, vb.) ve bitkiler, bu zararlı maddeyi besin zinciri ile insanlara ve diğer canlılara taşır.
Son yıllarda elektrik ve elektronik endüstrisi dünyanın en büyük ve hızla büyüyen üretim sanayisi olup ve bu büyümenin sonucu olarak ve hızla eskime/demode olma nedeniyle eski/hurda elektronik cihazlar (elektronik atıklar) dünyada en ciddi katı artık problemini oluşturmaktadır. Bu atıklar büyük ev aletleri, (fırın, soğutucu, kurutucu ve klimalar) küçük ev aletleri (tost makinesi, elektrikli süpürgeler, çırpıcı, doğrayıcı) bilgi ve iletişim teknolojisi (bilgisayarlar, yazıcılar, CD'ler, telefonlar, DVD'ler) elektrikli ve elektronik el aletleri ve tıbbi cihazlardan oluşmaktadır. Bu atıklar büyük yer kaplamalarının yanında yaydıkları Pb, Be, Hg, Cd, Cr+6 ve bromlu alev geciktiriciler ile çevre güvenliğini ve çevre sağlığını tehdit etmektedir.
Çevre sorunlarının kaynakları
1- Göçler ve düzensiz şehirleşme,
2- Kişi başına kullanılan enerji, su, kâğıt, kömür vb. artışı,
3- Ormanların tahribi, yangınlar ve erozyon,
4- Aşırı otlatma ve doğal bitki örtüsünün tahribi,
5- Konutlardaki ve işyerlerindeki ısınmadan kaynaklanan (özellikle kalitesiz kömür kullanımı) hava kirliliği,
6- Motorlu araçlar ve deniz araçları,
7- Maden, kireç, taş, kum ve çakıl ocakları,
8- Gübre ve zirai mücadele ilaçları.
9- Atmosferik olaylar ve doğal afetler,
10- Kanalizasyon sularının arıtılmadan alıcı ortamlara verilmesi ve sulamada kullanılması,
11- Katı atıklar ve çöp,
12- Sulak alanların ve göllerin kurutulması,
13- Arazilerin yanlış kullanımı,
14- Kaçak avlanma,
15- Televizyon, bilgisayar ve röntgen; tomografi vb. tıbbi cihazların yaygınlaşması ile meydana gelen radyasyon,
16- Sanayi tesislerinin baca gazı emisyonları ve arıtma tesislerindeki yetersizlik,
17- Endüstriyel ve kentsel kaynaklı gürültü.
Çevre kirliliğini önlemek için öneriler
1. Yeniden kullanılabilir çanta/poşet kullanılması
2. Sıvılar için tek kullanımlık olmayan şişeler kullanılması
3. Tüm yiyeceklerin üçte birinden fazlası israf edilmektedir. Yiyecekleri ihtiyaçları karşılayacak ölçüde almayı öğrenilmeli.
4. Organik pamuktan yapılmış kıyafetleri tercih edilmeli.
5. Yerel zanaatkârlar tarafından üretilen ürünleri satın alınmalı. Bu, yerel ekonomileri teşvik eder ve ulaştırma
emisyonlarını azaltır.
6. Atıkları geri dönüşüme uygun şekilde atılması.
7. İhtiyaç olmayan her şeyin bağışlanması, birçok şey yeniden kullanılabilir ve paylaşılabilir.
8. Geri dönüştürülmüş malzemeler kullanılmalı.
9. Ulaşım için toplu taşıma seçeneklerini ve yeni nesil düşük emisyon değerlerine sahip ulaşım araçları tercih edilmeli.
Şehircilik ve kentsel dönüşüm önerileri:
1- İklim değişikliği, afet zarar azaltma, afetlere dayanıklı toplum ve ülke, sürdürülebilir kalkınma hedefleri ile bütünleşik afet ve acil durum planlarını politikalarımıza kalıcı olarak yerleştirilmeli.
2- Kontrol ve denetim mekanizmasın dürüst ve ilkeli çalışmasını sağlayacak mekanizmalar geliştirilmelidir.
3- İmar Barışı kapsamına giren kaçak ve mühendislik hizmeti almayan yapılar, Çevre ve Şehircilik Müdürlüklerinin arşivlerine girmiştir. Öncelikle bu yapıların deprem güvenliğinin olmadığı bilinmeli ve bu yapılar depremi beklemeden yıkılmalıdır.
4- Yeni imar alanları açılırken zemin etüdü ve zemin mekaniği uygun olmayan alanlara imar onayı verilmemeli,
5- İmar düzenlemelerinde fert başı yeşil alan miktarı mutlaka arttırılmalıdır.
6- İmar düzenlemelerinde trafiği rahatlatacak düzenli paralel yollar, yürüyüş yolları, bisiklet yolları, yeşil koridorlar/alanlar, sosyal donatı alanları, eğitim ve kamuya ait alanlar ayrılmalıdır.
7- Dikey mimariden vazgeçip, yatay mimariye dönüş yapılmalı,
8- Parsel bazlı imar terk edilmeli ve asla izin verilmemeli.
9- Kıyılardaki yapılaşmalara son verilmelidir. Kıyılarda’ki yapılaşmalara izin verenler hakkında cezai müeyyideler uygulanmalıdır.
10- Üst ölçekli planlarda belirlenen doğal ve kentsel sit alanları, özel çevre koruma alanları, orman alanları, potansiyel ağaçlandırma alanları, sulak alanlar, içme ve kullanma su havzaları, milli parklar, tabiat parkları, yaban hayat koruma alanı, doğal peyzaj alanları, birinci sınıf tarım alanları, meralar, fundalıklar, ovalar, dere yatakları ve tabiatı koruma alanları plan tadilatıyla imara açılmamalıdır.
11- Pazarlık usulü ile yapılan ihaleler usulsüzlüğe kapı araladığından, bu yöntemle yapılan ihalelerde kontrol/denetim mekanizmasının sağlıklı çalıştırma imkânı ortadan kalkmakta ve neticede inşaat kalitesi ve depreme dayanıklılığı olumsuz etkilenmektedir. Şartlar oluşmadan pazarlık yöntemi ile ihale yapan kişilere soruşturma açılmalıdır.
12- Kentsel dönüşümlerde yeni vizyon ve kaynak oluşturulmalıdır.
13- Yatay mimari esas alınarak riskli alanlara öncelik verilmeli, risksiz ve rant değeri yüksek merkezi yerlerdeki kamuya ait yeşil alanları yapıya dönüştürmekten vaz geçilmelidir.
14- Kentsel dönüşümlerde ilave emsal artışları yapılmamalı, yoğunluğu azaltılması için taşınabilirliğin kapsam alanına dahil edilmelidir. Yıkılan yerlerde sosyal donatı ve yeşil alanlar oluşturularak yoğunluğun azaltılması ve trafiğin rahatlatılması sağlanmalıdır.
15- Kentsel dönüşümler şehir, semt ve ada bazında sosyal alanlar planlanarak yapılmalı, münferit binalar kentsel dönüşümlerden çıkarılmalıdır.
Cesim GÖKÇE
Çevre ve Şehircilik PİK. BŞ.